De spelers van regisseur Marijn Graven gaan straks niet op. Als gevolg van de coronamaatregelen is de ‘première’ van hun voorstelling A MA ZON EN uitgesteld. In plaats van recensies te publiceren, laat Theaterkrant de komende weken dagelijks een theatermaker aan het woord die op die dag in première zou gaan. Marijn Graven: ‘Dit is een uitgelezen moment om te voelen en ervaren wat nu belangrijk is, hoe ons theater een ademende, levende, gezamenlijke kunstvorm kan zijn.’
‘Wij zijn (gelukkig) nog lang niet klaar en hopen volgende week nog een paar dagen door te mogen/kunnen werken in decor en licht bij Theater Artemis, waar we zouden spelen.’ Was mijn enigszins strijdlustige reactie vorige week, op het verzoek van Theaterkrant om te schrijven over mijn afgelaste uitverkochte première, vanmiddag om 17 uur op Festival Cement gepland. Die paar dagen doorwerken zijn inmiddels, niet verwonderlijk, ook in rook opgegaan.
Toch is A MA ZON EN nooit bedoeld geweest als een ‘affe’ voorstelling. Wel als een onderzoeksproject, over hedendaags krijgerschap, met volgend jaar een vervolg tijdens Cement 2021. Hoewel we een publiekelijk deelmoment op Cement 2020 gewenst hadden, kwam dagelijks de vraag in me op: Hoe trouw te zijn aan dit artistieke proces, dat is gericht op open, speels en fantasievol gezamenlijk onderzoeken en scheppen in het hier en nu én de heersende verwachtingen? Verwachtingen van mezelf, van de groep, van een publiek en de verantwoordelijkheid die je hebt als maker om op een festival als openingsvoorstelling met een première te staan. Première, ik zocht het woord voor het gemak eens even op: ‘De première van een stuk is vaak een hoogtepunt waar de leden van een orkest of theatergezelschap gedurende vele repetities naartoe opbouwen. Het is de uitvoering waar de recensenten hun oordeel op baseren.’
‘Opbouwen naar een hoogtepunt’ en ‘oordeel’ zijn woorden waar ik al langer mee worstel. Woorden waarvan ik me nog meer bewust ben sinds we ons tijdens het werkproces hebben verdiept in Non Violent Communication, een communicatievorm waarin je heel primair kijkt en luistert naar je gevoelens en behoeftes van dít moment zonder daar normatief over te oordelen. NVC gaat dus precies niet over het opbouwen naar een hoogtepunt in de toekomst en al helemaal niet over een oordeel.
Het werken aan iets dat gepresenteerd wordt met een begin een midden en een einde voelde voor mij en de groep met wie ik werkte al weken onnatuurlijk. Ik riep vaak: ‘Jongens zo is het leven toch ook niet, dat gaat toch ook maar door, tot die ene dag waarop het stopt en misschien stopt het dan niet eens…’
Zou het niet waardevoller en eerlijker zijn om de persoonlijke en artistieke behoeften van dít moment met een publiek te delen vroegen we ons vaak af? Maar wat is dít moment en wat geef je dan vorm, de pijn of de troost? Is dít moment de dinsdagochtend waarop we bij de Tilburg University spreken over huilen met een echte tranenprofessor? Of die andere dinsdagochtend waarop we in Utrecht Overvecht met paarden in een manegebak stappen om ons gedrag gespiegeld te zien? Te ervaren hoe prooidier en jager op elkaar reageren. Of is dít moment op woensdagmiddag na een paar uur keihard dansen enthousiast besluiten dat we een nieuwe planeet gaan bouwen met het publiek? Omdat de huidige niet leefbaar meer lijkt. Een planeet waarin geschiedenis en sciencefiction elkaar ontmoeten, waar het strijdlustige bloed en de daadkrachtige energie van het mythische Amazonenvolk worden verenigd met de verwarde staat van de huidige aardbewoner. Of is dít moment uitademen op donderdagmiddag na een oefening in de Alba techniek? Waar we de emoties tederheid en verdriet intens ervaren, vanuit fysicaliteit en niet vanuit psychologie. Is dít moment de deur die voorzichtig opengaat, dít moment waarop onze productieleider zich verontschuldigt en bedroefd zegt dat Festival Cement is afgelast, dít moment waarop mijn lijf door haar knieën wil zakken en daadwerkelijk zou kunnen huilen, is dat dít moment?
Dít moment laat zich niet vastleggen en vind maar eens een vorm die nu volledig eer doet aan al die hoogtepunten uit het verleden, een vorm die ook nog, een soort van, herhaalbaar is.
Kortom, corona (dat trouwens letterlijk krans en kroon betekent) heeft ons gered! Niet echt natuurlijk, wel is het een uitgelezen moment om te voelen en ervaren wat nu belangrijk is, wat onze behoeftes zijn als mensheid en hoe ons theater een ademende, levende, gezamenlijke kunstvorm kan zijn. Dit zijn omvangrijke vragen waarbij blijkbaar op dit moment geen première hoort.
Dit artikel verscheen eerder vandaag op Theaterkrant.nl als onderdeel van hun 'Niet op'-reeks, waarin ze theatermakers aan het woord laten die op die dag in première zouden gaan.